De rattenkoning
Ignit Bekken in Suriname Times, 13 november 2010
Ik was er niet naar op zoek, maar de foto van een rattenkoning met zijn verkluwde staarten trok mijn aandacht. Het beeld liet me niet meer los. Het idee dat dieren zo verstrengeld kunnen raken en zo afhankelijk worden van elkaar, bleef door mijn hoofd spoken.
Het is een bizarre en weerzinwekkende aanblik. Veel mensen weten niet dat het een natuurlijk verschijnsel is, ondanks de wetenschappelijke bewijzen en de geconserveerde exemplaren in de diverse musea.
Wat is een rattenkoning? Het is een aantal ratten met verknoopte staarten. De staarten zitten in een knoop, die nooit meer los gaat. De dieren zitten aan elkaar vast tot de dood hen verlost.
Het is een zeldzaam verschijnsel uit vooral de koudere klimaten, hoewel er ook een betrouwbare melding is uit Indonesië. De kleinste rattenkoning bestond uit 3 ratten, de grootste uit 32.
De dieren functioneren niet meer als individu. Ze zijn als het ware opgegaan in een nieuwe, collectieve levensvorm. De ratten die aan elkaar vast zitten en samen de koning vormen, zijn waarschijnlijk lieve dieren met een goed karakter, maar wat gebeurt er wanneer ze ontdekken dat ze deel uitmaken van iets waar ze niet meer los van kunnen?
De sterke ratten bepalen welke kant ze uitdraaien en waar ze eten. De rest kan niets anders doen dan meedraaien, zo goed en zo slecht als het gaat, en schreeuwen en vechten om het eten waar ze bij kunnen.
De meeste rattenkoningen zijn levend aangetroffen en daarna gedood, de laatste bij een boer in Estland in 2005. Hij hoorde ratten piepen en schreeuwen in zijn hooiberg en vond 16 levende, met elkaar verknoopte ratten.
Tot nu toe is er geen antwoord op de vraag hoe de staarten zo kunnen verkleven, dat ze verknoopt raken. Wetenschappers vermoeden, dat de dieren op en bij elkaar kruipen in het nest om elkaar warm te houden, vooral wanneer het koud is of de temperatuur ineens daalt.
De beweeglijke staarten worden kleverig door de ontlasting en de urine en raken verstrengeld. De ratten ontdekken dat hun staarten in de knoop zitten wanneer ze uit elkaar willen gaan, raken in paniek en springen over en door elkaar waardoor de zaak nog meer in de knoop raakt.
Het kan ook zijn dat de staarten minder beweeglijk worden door de afkoeling. Ze vriezen vast en raken vervolgens in een eeuwige knoop.
Het begrip rattenkoning bestaat al eeuwen. De naam is afkomstig uit het oude Duitsland van de 16de eeuw. Het had toen niets te maken met ratten, maar met mensen die profiteren van anderen en misbruik maken van situaties.
In 1564 werd het fenomeen voor het eerst waargenomen in de natuur. In die tijd zag men een kluwen ratten als een slecht teken, als een brenger van ziekte en ellende. Ratten droegen allerlei ziektes zoals de pest bij zich. Veel ratten betekende veel kans op ziekte. Rattenkoningen werden altijd meteen dood gemaakt.
Bron: Proc. Estonian Acad. Sci. Biol. Ecol., 2007, 56, 1, 77.81
De consequenties van een intelligente hond
